(hoge bloeddruk, lage bloeddruk, atherosclerose, spataderen, TIA, herseninfarct, hersenbloeding, alzheimer)
Onze hersenen hebben zuurstof, brandstof en voedingsstoffen nodig om te functioneren en te herstellen, bijvoorbeeld na een hersenschudding of bij geheugenproblemen. Voor de verzorging van de hersenen met deze “basics” spelen ons hart en onze vaten een cruciale rol. Als ons hart en onze vaten niet gezond zijn, kunnen ook de hersenen niet optimaal werken. Hoewel dit logisch klinkt, maken we vaak geen directe connectie tussen beide.
Een lichte verhoging van de bloeddruk merken we soms niet eens op, terwijl een zeer lage bloeddruk vaak als positief wordt gezien. Spataderen worden vaak als een cosmetisch probleem beschouwd (1) en niet altijd als een teken dat een deel van de vaten (de venen) beschadigd is. Verhoogd cholesterol wordt soms niet diepgaand onderzocht om de oorzaak te achterhalen, zoals mogelijke tekorten of ontstekingen. Stress, schildklierproblemen en andere factoren worden soms over het hoofd gezien bij de behandeling met statines. Zelfs na een TIA, ook wel een “waarschuwingsberoerte” genoemd, wordt niet altijd benadrukt wat men kan doen naast het gebruik van bloedverdunners en statines om de kans op een herseninfarct te verminderen.
Als vaatproblemen lang onopgemerkt blijven, kunnen ze leiden tot een hartinfarct of herseninfarct, met plotselinge en ingrijpende veranderingen als gevolg. Soms veroorzaken vaatproblemen langzaam en geleidelijk problemen, zoals bij vasculaire dementie. In dit geval gaat de achteruitgang niet van de ene op de andere dag, maar verloopt het stapsgewijs. In een laat stadium is het vaak moeilijk om gewoontes aan te passen, en verandering komt dan pas laat, wanneer de schade al aanzienlijk is. Weinigen zijn dan nog bereid of in staat om alles te doen om verdere achteruitgang te stoppen. Hoe kunnen we voorkomen dat het zover komt?
Preventie:
Over preventie wordt wel regelmatig gesproken, maar vaak beperkt het zich tot het tijdig starten met cholesterolverlagers. In een tijd waarin iedereen echter de mogelijkheid heeft om de gezondheid van het hart deels zelf te monitoren, bijvoorbeeld door een goede bloeddrukmeter in huis te halen of via een app of horloge de hartslag bij te houden, zou het eenvoudig zijn om tijdig te beginnen. Als er klachten optreden bij degenen die nog niet zijn begonnen, dienen deze klachten als een waarschuwing om direct te beginnen. Maar waarmee? Met monitoren, met het veranderen van gewoonten, met een gezonder leven, met tijdig ingrijpen. Helaas is het vaak onze neiging om kleine waarschuwingssignalen te bagatelliseren en ons pas serieus zorgen te maken wanneer er iets ingrijpends gebeurt. Het is dan jammer genoeg nodig om eerst door iets heftigs te gaan voordat we de motivatie vinden om veranderingen door te voeren. Preventie en vooruitkijken lijken niet vanzelfsprekend in onze aard te liggen.
Analyse:
Om beginnende problemen in de kiem te smoren, moeten we eerst begrijpen wat nodig is voor een goede werking van de hersenen en het hart- en vaatsysteem. Vervolgens moeten we analyseren wat er misgaat en waar we invloed op kunnen uitoefenen om de mechanismen die tot problemen kunnen leiden, te stoppen.
“Wat je voor je hart doet, is waarschijnlijk ook goed voor je hersenen.” Zaldy Tan, MD
Wat hebben de hersenen nodig:
Net zoals een fabriek, hebben de hersenen grondstoffen nodig om te kunnen functioneren. Daarnaast is het essentieel om de aan- en afvoerpijpen en de pomp goed te onderhouden, en afvalstoffen dienen onschadelijk gemaakt, afgevoerd of gerecycled te worden.
De 4 Basics voor de hersenen zijn:
- Zuurstof (vereist een goede doorbloeding, optimale longfunctie, gezonde bloeddruk, vitale aderen, en een stabiele nekwervel)
- Brandstof (niveau houden zonder extreme pieken en dalen)
- Voedingsstoffen (waaronder choline uit eieren, omega-3 vetzuren uit vis, zwavel, B-vitamines, mineralen uit groenten, en antioxidanten uit kleurrijke groenten en fruit)
- Reiniging en afvoer (een efficiënt werkend lymfesysteem en voldoende slaap)
Wat moet verder op orde zijn voor de hersenen om te kunnen functioneren:
- Intacte bloed-hersenbarrière (gezonde bloedvaten)
- Evenwichtige hormonen (stress, schildklier, geslachtshormonen)
- Goede darmwerking (efficiënte opname van voedingsstoffen) en een gezonde darmwand
- Stabiele bloedsuikerspiegel
- Minimale oxidatieve stress
- Geen belasting met toxische stoffen
- Voldoende lichaamsbeweging
- Optimale voedingsstoffenvoorziening
- Geen overschot aan calorieën, antinutriënten, transvetten
Wat hebben de vaten nodig 6 “Basics” van de vaten:
- Gezonde endotheelcellen (binnenbekleding van de aderen)
- Effectieve vasodilatatie (aderverwijding, stikstofmonoxide (eNOS))
- Adequate antioxidanten (bescherming tegen oxidatieve stress)
- Voldoende ontstekingsremmende prostaglandine (hormonen voor ontstekingsregulatie, vaatverwijding, en meer)
- Afwezigheid van triggers die de vaatwand beschadigen (cytokines, ROS, homocysteïne, zware metalen, geoxideerd LDL, sigarettenrook, luchtvervuiling, medicatie, inactiviteit, verhoogd insuline, auto-immuunziekte, ontsteking, vetcellen, pathogenen, TMAO)
- Goede werking van bloedstolling
Wat moet verder op orde zijn voor de vaten om te kunnen functioneren:
- Optimale hormoonbalans (stress-, schildklier-, geslachtshormonen)
- Een goede darmwerking (opname van nutriënten) en een intacte darmwand
- Stabiele bloedsuikerspiegel
- Weinig oxidatieve stress, voldoende antioxidanten
- Geen belasting met toxische stoffen
- Voldoende beweging
- Optimale verzorging met voedingsstoffen
- Geen overschot aan calorieën, antinutriënten, transvetten
Kun je zien dat bijna alle factoren die de gezondheid van je hersenen bepalen, inderdaad overlappen met de factoren die voor de gezondheid en het optimaal functioneren van je aderen van belang zijn?
Beginnen bij het begin:
Hart- en vaatproblemen beginnen niet met atherosclerose (aderverkalking) en hoge bloeddruk, maar met de gezondheid van de endotheelcellen waaruit ze zijn opgebouwd (2).
Atherosclerose en verhoogde bloeddruk zijn een gevolg van het niet goed werken van deze cellen, veroorzaakt door een verstoorde hormoonbalans, verstoorde bloedsuiker, verstoorde darmfunctie, te weinig beweging, te veel calorieën, een bombardement met triggers en een tekort aan de stoffen die juist nodig zijn om goed te kunnen werken.
Het vasculaire systeem bestaat uit aderen met een oppervlakte van 6,5 tennisbanen als je ze zou uitspreiden. Zo’n vergelijking met tennisbanen maakt pas duidelijk wat het betekent als er schade is aan dit systeem, welke een enorme oppervlakte hierbij beschadigd kan raken. De binnenkant van de aderen wordt weer gevormd uit cellen, genaamd endotheelcellen. Bij de darm heeft het belang van een goed functionerende darmbarrière (epitheelcellen) al wat meer aandacht gekregen. Bij onze vaten is de belangrijke rol van de cellen, waaruit ze zijn opgebouwd, nog onderbelicht. Vaatproblemen beginnen niet bij verhoogde cholesterolwaardes; vaatproblemen beginnen bij het achteruitgaan van de endotheelcellen. Vaatziekten, en dan voornamelijk atherosclerose, zijn een reactie op ontsteking en letsel van deze cellen(3).
Als deze cellen door een verhoging van ontstekingsstoffen, een teveel aan belastende stoffen, te veel afvalproducten, of een tekort aan vitamines, hun structuur en functie kwijtraken, begint een cascade aan problemen. Eenmaal op gang gekomen versterkt het effect van de achteruitgang zichzelf elke keer (feedforward cycle). Snel ingrijpen in de eerste fase is daarom van groot belang.
Wat heeft de bloed-hersenbarrière met de vaten te maken?
De endotheelcellen maken ook deel uit van de bloed-hersenbarrière. Ook al associeer je het woord “bloed-hersenbarrière” misschien met een soort schil rondom onze hersenen, wordt de barrière daadwerkelijk gevormd door cellen langs de vaten die de hersenen van bloed voorzien. Niet alleen bloed of zuurstof moet naar de hersenen worden gebracht, maar ook bouwstoffen, energie, antioxidanten, grondstoffen voor neurotransmitters en co-factoren voor enzymen moeten naar de hersenen worden getransporteerd. Ook hier zijn het de endotheelcellen die onze hersenen moeten beschermen tegen invloeden van buiten (toxische stoffen) en binnen (lichaamseigen stoffen die niet in de hersenen thuishoren). Daarnaast moet deze barrière zorgen voor de opname van goede stoffen, zodat de hersenen hun werk kunnen doen. Deze poortwachtersfunctie is een belangrijke rol van het endotheel. Worden de verbindingen tussen de cellen verbroken of verliezen we zelfs endotheelcellen door ontsteking, dan kan de bloed-hersenbarrière “lek raken” (4).
Dan kan alles binnenkomen, zelfs als we alle aderverkalking en cholesterolophoping zouden wegnemen.
De endotheelcellen hebben meerdere functies, niet alleen een barrièrefunctie.
Onderhoudsfunctie
Endotheelcellen stimuleren de aanmaak van nieuwe bloedvaten om schade te kunnen herstellen. Deze functie is van groot belang voor wondgenezing, maar ook voor herstel na een herseninfarct.
Signaalfunctie
De endotheelcellen hebben ook een belangrijke signaalfunctie. Bij bedreiging kunnen endotheelcellen zelf cytokines aanmaken en zo bijdragen aan de verdediging. Ze produceren ook stikstofoxide en groeihormonen om de aderen in goede conditie te houden (endocriene functie).
Endotheelcellen registreren lokaal de specifieke behoeften van de vaatwanden en of er sprake is van bedreiging. Afhankelijk van welk signaal ze opvangen, kunnen endotheelcellen ofwel antitrombotische (om trombose te voorkomen) ofwel pro-trombotische (om trombose te veroorzaken) gebeurtenissen oproepen. Gezonde endotheelcellen zorgen ervoor dat bloedverdunnende stoffen worden aangemaakt om samenklontering van bloedplaatjes en fibrinevorming te voorkomen. Als de endotheelcellen niet goed functioneren, kunnen ze juist de vorming van fibrine bevorderen, evenals de aanhechting en aggregatie van bloedplaatjes (stolselvorming). Endotheelcellen kunnen echter ook pro-fibrinolytische stoffen aanmaken die fibrinolyse in gang zetten om het stolsel af te breken.
Metabole functie
Endotheelcellen spelen ook een belangrijke rol bij het transport en de regulatie van vetzuren, lipoproteïnen, glucose en insuline (3). Via stoffen die ze afscheiden, communiceren deze cellen met andere cellen in ons lichaam. Een ontregeling van de endotheelfunctie kan dus niet alleen een gevolg zijn van bepaalde problemen, maar ook een mogelijke oorzaak die rechtstreeks bijdraagt aan het ontstaan van obesitas, insulineresistentie, dyslipidemie, diabetes mellitus, cognitieve stoornissen en leververvetting.
Waarom een goede doorbloeding zo belangrijk is (Zuurstof)
Als er onvoldoende zuurstof naar de uiteinden van ons lichaam stroomt door een slechte bloeddruk en gebrek aan lichaamsbeweging, produceren de endotheelcellen geen van deze belangrijke stoffen en verslechtert de conditie van de aderen snel. Eenmaal beschadigd, tracht het lichaam zich te herstellen. Cholesterol hoopt zich op bij de beschadigde plekken en hecht zich vast. Witte bloedcellen proberen de schade op te ruimen en worden schuimcellen. Meer stoffen beginnen zich te hechten aan de schuimcellen, wat leidt tot aderverkalking. De bloedstroom raakt verstoord. Bloedcellen en bloedplaatjes botsen tegen de zich ophopende afzettingen, wat verdere schade veroorzaakt en de kans op samenklontering vergroot. Zo is de cascade in gang gezet.
Cascade: beschadiging van endotheelcellen – doorlaatbare cellen voor cholesterolophoping – oxidatie van opgesloten LDL – activering van bloedplaatjes wat leidt tot trombose – resulteert in vernauwing van de aderen en/of de vorming van stolsels.
Wat zorgt voor schade aan het epitheel:
1. Hoge Bloeddruk (mechanische beschadiging)
2. Verhoogd homocysteïne (5) (is een ontstekingsbevorderend tussenproduct dat zich ophoopt bij een tekort aan bepaalde B-vitaminen, of choline (in eieren). Veel mensen hebben verhoogd homocysteïne zonder het te weten, maar ook vegetariërs en veganisten (niet de eerste groep waar je aan denkt bij hart- en vaatziekten) kunnen daardoor gevaar lopen.)
3. Ziekteverwekkers (pathogenen, zoals een Corona-infectie)
4. (Laaggradige) ontsteking (bijvoorbeeld door een permeabele darm, voedselintoleranties, coeliakie, mogelijk in combinatie met endotoxemie)
5. Vrije radicalen (zorgt voor oxidatie LDL)
6. Zware metalen, (lucht)vervuiling, chemicaliën
7. Leefstijl: Sedentaire levensstijl (niet bewegen)
8. Overgewicht, of ondergewicht (6)
9. Chronische stress (7)
10. Bloedsuiker verstoring: Hyperinsulinemie, Dysglycemie, hoog gehalte aan ACEs
11. Verstoorde darmflora (8), microbioom, TMAO (9) (een stof die soms in de lever wordt aangemaakt uit TMA dat door darmbacteriën kan worden geproduceerd en die een risicofactor kan zijn voor hart- en vaatziekten)
12. Verstoorde mondflora (bloedend tandvlees)
13. Infecties (H.pylori, Herpes…) (10)
14. Tekort aan micronutriënten
15. Hormoon disbalans (geslachtshormonen, schildklierhormonen, cortisol) (11)
12. Gevoelige genen
Alle risicofactoren die de vaten beïnvloeden en daarmee ook de gezondheid van de hersenen kunnen gemeten worden. Ze zouden tijdig in kaart gebracht en behandeld moeten worden. In eerste instantie niet met medicatie, maar met leefstijlaanpassingen, voedingsaanpassing, stressreductie, herstel van verstoorde systemen (darm, mond, hormonen, bloedsuiker, bloeddruk, immuunsysteem) en het aanvullen van tekorten.
Daarom roep ik op om er op tijd naar te kijken, negeer de voortekenen niet. Schaf een bloeddrukmeter aan en wacht niet af tot de nummer 1 ziekte op de lijst van doodsoorzaken (12) jou treft!
Meer weten lees ook over: Wat heeft de schildklier met de hersenen te maken?
Bronnen:
(1) The Role of Endothelial Dysfunction and Inflammation in Chronic Venous Disease (2018) Ricardo Castro-Ferreira et al. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0890509617308439
(2) The Vascular Endothelium and Human Diseases (2013) Peramaiyan Rajendran1 et al. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3831119/
(3) Emerging Roles of Vascular Endothelium in Metabolic Homeostasis (2018) Xinchun Pi, Liang Xie, Cam Patterson https://www.researchgate.net/publication/327694234_Emerging_Roles_of_Vascular_Endothelium_in_Metabolic_Homeostasis
(4) Permeability of the Endothelial Barrier: Identifying and Reconciling Controversies (2020) Lena Claesson-Welsh et al. https://www.cell.com/trends/molecular-medicine/fulltext/S1471-4914%2820%2930293-8#%20
(5) Homocysteine and vascular disease (1999) Graeme J Hankey, John W Eikelboomhttps://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140673698110589/fulltext
(6) Body Mass Index and Association With Cardiovascular Outcomes in Patients With Stable Coronary Heart Disease – A STABILITY Substudy (2022) Claes Held et al. https://www.ahajournals.org/doi/10.1161/JAHA.121.023667
(7) Chronic Stress, Exercise and Cardiovascular Disease: Placing the Benefits and Risks of Physical Activity into Perspective (2021) Barry A. Franklin et al. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8471640/
(8) Understanding connections and roles of gut microbiome in cardiovascular diseases (2020) E. Rajendiran, B. Ramadass, V. Ramprasath https://cdnsciencepub.com/doi/10.1139/cjm-2020-0043
(9) Gut Microbiota-Dependent Marker TMAO in Promoting Cardiovascular Disease: Inflammation Mechanism, Clinical Prognostic, and Potential as a Therapeutic Target (2019) Shengjie Yang et al Frontiers | Gut Microbiota-Dependent Marker TMAO in Promoting Cardiovascular Disease: Inflammation Mechanism, Clinical Prognostic, and Potential as a Therapeutic Target (frontiersin.org)
(10) Helicobacter pylori: a New Cardiovascular Risk Factor? (2002) Alejandra Martínez Torresa, Miguel Martínez Gaensly https://www.revespcardiol.org/en-helicobacter-pylori-new-cardiovascular-risk-articulo-13035189#:
(11) Thyroid Disease and the Heart ( 2007) Irwin Klein, Sara Danzi,https://www.ahajournals.org/doi/full/10.1161/CIRCULATIONAHA.106.678326
(12) Heart Disease Facts https://www.cdc.gov/heartdisease/facts.htm#: